Tarihe Yardımcı Olan Bilimler

Tarihe yardımcı bilimler

 Arkeoloji : Kazı bilimdir. Geçmişteki insanların kullandığı araçları toprağın altından çıkararak inceler.
Antrapoloji : Irk bilimdir.
Antroponomi : Kişi isimlerini inceler.
Coğrafya : Tarihi olayların geçtiği yerleri tespit etmeye yardımcı olur.
Nümizmatik (Paramatik) : Paraları inceleyen bilimdir.

Türkiye'de Etkili Olan Rüzgarlar ve Yönleri

Türkiye ve Rüzgarlar

Ülkemize kuzeyden gelen rüzgarlar sıcaklığı düşürücü etki yapar, güneyden gelen rüzgarlar ise sıcaklığı arttırıcı etki yapar.  Ülkemize kuzeyden gelen rüzgarlar ; poyraz rüzgarı , karayel rüzgarı ve yıldız rüzgarıdır. Güneyde gelen rüzgarlar ise lodos rüzgarı , kıble rüzgarı ve samyeli rüzgarıdır.

Azonal - Taşınmış Topraklar

Dış kuvvetler tarafından bir bölgede biriktirilen topraklardır. Rüzgar, Akarsu gibi dış kuvvetler geçtikleri yerlerden ufak boyutlarda toprak parçalarını aşındırıp bünyesine katar, hızlarının azaldığı yerlerde bu toprak parçalarını biriktirirler. Zamanla biriken toprak parçacıkları bir örtü haline gelir ve taşınmış topraklar meydana gelir. Taşınmış topraklar, başka yerlerden taşınarak oluştuğu için bulunduğu bölgenin iklimini yansıtmazlar. Bu topraklar farklı farklı yerlerden taşınarak geldiği için bünyesinde çeşitli kayaçların parçaları vardır bu yüzden mineral bakımından zengindir. Taşınmış toprakların bir diğer özelliği ise tabakalaşmanın belirgin olmayışıdır.

Zonal (Yerli) Topraklar

Zonal yani yerli topraklar iklim ve bitki örtüsüne bağlı olarak oluşurlar. Yani zonal topraklar bir iklime has olan topraklardır. Bu topraklarda azonal toprakların aksine tabakalaşma belirgindir. Başlıca yerli toprak tipleri ; laterit, terra rossa, kahverengi orman, çernezyom, bozkır, podzol, çöl, tundra topraklarıdır.

Fiziksel ve Kimyasal Çözülme

Yeryüzündeki kayaçların çözülmesi sonucu toprak oluşur. Toprak oluşum süreci çözülme olayına göre değişir. Çözülme olayları ise sıcaklık, gece gündüz arası sıcaklık farkı ve yağış miktarına bağlıdır. İki tip çözülme olayı vardır.

Rejimine Göre Akarsular

Akarsuların debilerinin yıl içerisinde gösterdikleri değişiklikler rejim olarak adlandırılır. Akarsuların rejimini etkileyen faktörleri iklim, kar erimeleri, bitki örtüsü, akarsunun uzunluğu ve beşeri faktörler olarak sıralayabiliriz. Rejimi etkileyen en önemli faktör ise iklimdir (yağış rejimi).Akarsular rejimlerine göre 4 dörde ayrılırlar.

Artezyen ve Gayzer

Artezyen

Artezyen

İki geçirimsiz tabaka arasında biriken suların sondaj yardımı ile yeryüzüne çıkarılmasına artezyen kaynak denir. Resimde gördüğünüz gibi üst tarafta bulunan geçirimsiz tabakanın bazı geçirimli yerleri vardır bu yerlere beslenme bölgesi adı verilir. Bu bölgelerde giren sular birikerek iki geçirimsiz tabaka arasında basınç altında kalır. Üst kısımdaki geçirimsiz tabakaya sondaj ile delik açılarak bu deliğe demir boru yerleştirilir, demir borunun su altında kalan kısımlar delikli olur. Fizik kurallarına uygun bir şekilde basınçtan dolayı açılan delikten su fışkırır. Suları soğuktur ve içme suyu olarak kullanılabilir.

Oluşumlarına Göre Doğal Göl Çeşitleri

Kara içlerindeki durgun su kütlelerine göl denir. Doğal göl ise insan etkisi olmadan iç ve dış kuvvetlerin doğal yollarla oluşturduğu göllerdir. Göllerin su seviyesi yükselince gideğenleri yardımıyla fazla suları dışarıya boşaltıyorsa bu göllere açık havzalı göl, eğer gideğenleri yoksa bu göllere kapalı havzalı göl denir. Gideğen ise göl taban seviyesini aşınca bu taşan suları başka göllere, ırmaklara yada denizlere taşıyan ayaktır.

En Tuzlu ve En Tuzsuz Denizler

  Dünyanın %71'ini sular %29'unu ise karalar oluşturur. Dünya üzerindeki suların tuzluluk oranı bazı etmenlere bağlı olarak farklılıklar gösterir. Sulardaki tuzluluk oranını belirleyen en önemli faktör buharlaşma olayıdır. Bölgedeki buharlaşma olayı ne kadar fazla ise denizlerdeki tuzluluk oranı o kadar artar. Yani buharlaşma olayında denizleri oluşturan sular gaz haline geçerek atmosferin yüksek kesimlerine doğru yol almaya başlar fakat denizlerdeki tuzlar buharlaşma olayından etkilemez gaz haline geçmezler, buharlaşma olayı sonucunda tuz miktarı azalmaz, fakat su miktarı azalır buna bağlı olarak tuz oranı atar artar. Dünya üzerinde buharlaşma olayının en fazla olduğu yerler dönence çevreleridir.

Doğal Afetler Nelerdir ?

Doğal afetler

Doğal afetler, dış ve iç kuvvetlerin etkisi ile meydana gelen can ve mal kayıplarına neden olan doğa olaylarıdır. Doğal afetler her an meydana gelebilir, insanoğlu teknolojiyi geliştirdikçe doğal afetlerin ne zaman meydana geleceği hakkındaki tahminler kolaylaşmaktadır. Heyelan, Erozyon ve çığ gibi doğal afetlerin insanoğlu üzerindeki etkisi az iken, deprem ve tsunami gibi yıkıcı etkisi fazla olan afetlerin insanoğluna etkisi daha fazladır.

Türkiye'nin Platoları

plato

Derin akarsu vadileri tarafından yarılmış, deniz seviyesine göre yüksekte kalan düz arazi plato olarak adlandırılır. Türkiye üçüncü zamanın sonlarında akarsular tarafından peneplen hale getirilmiş ve dördüncü zamanın başlarında Afrika ve Avrasya levhasının kuzey - güney yönlü sıkıştırması ile toptan yükselmiştir. Bu yüzden Türkiye platolar bakımından zengin bir ülkedir.

Türkiye'nin Önemli Akarsuları ve Özellikleri

Konuya geçmeden önce ilk önce akarsularla ilgili terimleri öğrenelim.
Akarsu kaynağı ; Bir akarsunun doğduğu bölgedir. Genellikle yeraltı sularının yüzeye çıktığı yerdir.
Akarsu ağzı : Bir akarsunun denize veya göle döküldüğü bölgedir.
Akarsu yatağı ; Akarsu kaynağı ile akarsu ağzının arasında kalan bölge.
Akarsu vadisi ; Akarsunun geçtiği yerleri derine ve yana doğru aşındırarak oluşturdukları uzun çukurlardır. Kısaca akarsunun içinde aktığı yer şekilleridir.

Türkiye'de Peribacaları Nasıl Oluştu ?

Peribacaları

Türkiye'de peri bacaları Kapadokya denen bölgede görülmektedir. Kapadokya bölgesi ise Niğde merkez olmak üzere, Aksaray, Kayseri, Niğde ve Kırşehir'i kapsar. Yıllar önce Kapadokya bölgesindeki volkanik dağlardan püsküren lavlar katılaşarak çeşitli kayaçlar oluşturmuşlardır. Bu kayaçlar yağmurun ve rüzgarın muhteşem ustalığı ile aşındırılarak dik sütunlar biçiminde olan peri bacalarını oluşturmuşlardır.
Bu oluşum yıllar değil yüzyıllar hatta milyon yıllar içersin de meydana gelmiştir. Kapadokya pars dilinde güzel atlar anlamın taşır. Kapadokya

Türkiye'de Deprem Riskinin Fazla ve Az Olduğu Yerler

Türkiye'deki fay hatları

Arap ve Afrika levhasının Anadolu yarım adasını sıkıştırmasından dolayı ülkemizde büyük boyutlarda fay hatları oluşmuştur. Kuzey Anadolu fay hattı yaklaşık olarak 1500 kilometre uzunluğundadır. Bu fay hattı Ege denizinin kuzeyinde, Trakya'nın güneyinde bulunan Soros körfezinden başlayıp Bolu, Çankırı, Amasya, Tokat, Erzincan üzerinden geçip Van'a kadar uzanır. Doğu Anadolu fay hattı ise Hatay'dan başlayıp Kahramanmaraş, Adıyaman, Malatya Elazığ, Bitlis üzerinden geçer, Bingöl'e kadar uzanır. Batı Anadolu fay hatları ise Ege ve Marmara bölgesi içinde yer alır ve bu bölgedeki faylar genellikle birbirine paralellik gösterir. Aynı zamanda  depremlerde fay hatlarına paralellik gösterir. Birinci derece deprem bölgeleri fay hatları üzerindedirler.

Türkiye'nin Dağları

Dünya'nın bütün yerlerinde de olduğu gibi Türkiye'de de dağlar orojenez yani kıvrılma, kırılma ve volkanik hareketler sonucu oluşmuştur. Türkiye'de dağlar oldukça fazladır bu yüzden ülkemizin yükseltisi Avrupa'daki bütün ülkelerden fazladır.Dağlar kıvrılma, kırılma ve volkanik olaylar sonucu meydana gelir. Ülkemizde Akdeniz ve Karadeniz bölgesindeki dağlar genellikle kıvrım sonucu oluşmuş dağlardır. Batı bölgesindeki dağlar ise genellikle kırılma sonucu oluşmuş dağlardır. Volkanik dağlara ise en çok İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde rastlanır. Volkanik dağlar sıradağ şeklinde olmayıp tek koni biçimindedir.

Türkiye'nin Yer Şekillerinin Genel Özellikleri

Arap ve Avrasya levhası

• Türkiye ortalama yükseltisi fazla olan bir ülkedir. Ortalama yükseltisi yaklaşık 1132 metredir. Avrupa'nın en yüksek devletidir.Yüksek olmasının sebebi üçüncü zamanın sonlarında dördüncü zamanın başlarında Avrasya ve Arap levhasının Anadolu yarım adasını sıkıştırarak toptan yükseltmesidir.
• Türkiye'de yükselti batıdan doğuya doğru gidildikçe genellik artmaktadır. Bunun sebebi ise kuzeye doğru hareket ederek Anadolu yarım adasını doğudan sıkıştıran Arap levhasıdır. Yani kısaca Arap levhasının Anadolu yarım adasının doğusunda yer almasıdır. Arap levhası eğer Anadolu'nun batısında yer alsaydı Anadolu'nun batısında yükselti daha fazla olacaktı.

Türkiye'de Yeryüzü Şekillerinin Jeolojik Zamanlara Göre Oluşumu

Jeolojik zamanlar

Ülkemiz Afrika levhası ile Avrasya levhası arasında yer alır. Ülkemizin oluşumu ise Afrika levhasının, Avrasya levhasına doğru hareket etmesi sonucu iki levha arasında kalarak kıvrılma hareketi ile yükselmesi sonucu oluşmuştur. Afrika levhası ülkemizin doğusunda yer aldığı için Anadolu'nun Doğu bölgeleri daha fazla sıkıştırılmıştır. Ülkemizde batıdan doğuya doğru gidildikçe yükseltinin artması bu yüzdendir.

Kıyı Tipleri ve Kıyıların Özellikleri

Kıyı Tipleri

Kıyıyı kısaca tanımlayacak olursak. Deniz ile kara parçalarının birleştiği yer olarak tanımlayabiliriz. Dünya üzerinde farklı kıyı tiplerinin oluşmasında akarsuların, iç kuvvetlerin, buzulların, gel - git olayının büyük etkisi vardır. Rüzgarlar ise dolaylı etkiye sahiptir. Başlıca kıyı tipleri şunlardır ; Enine kıyılar, Boyuna kıyılar, Limanlı kıyılar, Dalmaçya tipi kıyılar, Ria tipi kıyılar, Haliçli kıyılar, Skyer tipi kıyılar,  Fiyort tipi kıyılar.