Türkiye'nin Önemli Akarsuları ve Özellikleri

Konuya geçmeden önce ilk önce akarsularla ilgili terimleri öğrenelim.
Akarsu kaynağı ; Bir akarsunun doğduğu bölgedir. Genellikle yeraltı sularının yüzeye çıktığı yerdir.
Akarsu ağzı : Bir akarsunun denize veya göle döküldüğü bölgedir.
Akarsu yatağı ; Akarsu kaynağı ile akarsu ağzının arasında kalan bölge.
Akarsu vadisi ; Akarsunun geçtiği yerleri derine ve yana doğru aşındırarak oluşturdukları uzun çukurlardır. Kısaca akarsunun içinde aktığı yer şekilleridir.



Akarsu havzası ; Bir akarsunun bütün kolları ile birlikte toplandığı alandır.
Açık havza ; Eğer akarsu denize dökülebiliyor ise açık havzalı akarsu olarak adlandırılır.
Kapalı havza ; Akarsu sularını göle döküyorsa yada yer altına sızıyorsa kapalı havza olarak adlandırılır.
Akarsu debisi ; Bir akarsunun herhangi bir yerinden bir saniyede geçen su miktarının metreküp cinsinden değeridir.Akarsu debisi en fazla yağıştan ve buzul erimelerinden etkilenir. Bir yerde yağmur şeklinde yağış fazla ise akarsu debileri genellikle fazladır.
Akarsu rejimi ; Bir akarsunun yıl içerinde gerçekleştirdiği debi değişimi. Akarsu rejimi en çok iklimden etkilenir. Akarsu rejimi en fazla yağış rejiminden etkilenir.
Sürekli akarsu ve mevsimlik akarsu ; Sürekli akarsu olarak adlandırılan akarsular vadilerinde sürekli su bulundururlar. Mevsimlik akarsular ise yılın bazı bölümlerinde kururlar bazı bölümlerinde ise akışa geçerler.

Denge profili

Denge profili ; Kaynak ile ağız arasındaki eğim derecesinin zamana göre profili. Daha açık olmak gerekirse bütün akarsuların tek bir amacı vardır "denge profiline" ulaşmak. Akarsular üzerinde aktıkları yatağı ağız (deniz, göl) seviyesine indirmeye çalışırlar. Zamana göre aşındırma miktarını gözlemlemek için denge profilleri çizilir. En iyi siz yandaki resme bakın daha iyi anlarsınız.



Denge profiline ulaşmış bir akarsunun ;

• Yatak eğimi azdır
• Rejimi düzenli ise üzerinde ulaşım yapılabilir.
• Menderesler oluşturur.
• Hidro - elektrik potansiyeli düşüktür.
• Aşındırma güzü azdır.
• Derine doğru değil yanlara doğru aşındırma yapar
• Üzerinde ırmak adacıkları oluşur.
• Akış hızı azdır.

Türkiye'deki Akarsuların Genel Özellikleri

• Türkiye genç oluşumlu bir ülke olduğu için ülkemizdeki akarsular denge profiline ulaşamamışlardır.
• Karadeniz bölgesindeki akarsular hariç bünyelerinde fazla su taşımazlar yani debileri düşüktür.
• Türkiye eğimli bir araziye sahip olduğu için akarsuların akış hızı genellikle fazladır.
• Yatak eğimlerinin fazla olması nedeniyle ulaşıma elverişli değillerdir.
• Akarsularımızın akış hızı fazla olduğu için Hidro - elektrik potansiyelleri yüksektir.
• Ülkemiz engebeli bir yapıya sahip olduğu için akarsu boyları kısadır.

Türkiye'deki Önemli ve Büyük Akarsular

Kızılırmak ve Özellikleri

Kızılırmak

Kaynağı İç Anadolu bölgesinde ağzı ise yani denize döküldüğü yer Karadeniz bölgesinde yer alır. Uzunluğu yaklaşık olarak 1.355 kilometredir ve Türkiye sınırları içindeki en uzun nehirdir. Sivas'tan başlayıp bir çok ili dolaşır bir çok çay ve derenin suları bünyesine katarak Karadeniz'deki Bafra ovasından denize akar. Nehrin rejimi düzensizdir. Ortalama debisi 184 m³/sn 'dir. Elektrik potansiyeli yüksektir üzerinde 8 tane baraj yer alır. Eğimi fazla olduğu için ulaşım için kullanılmaz. Kızılırmak nehri çevresindeki 45 tane ilçeye yaşam vermiştir. Bafra ovası Kızılırmak'ın oluşturduğu bir delta ovasıdır. Alüvyal topraklar bakımından zengin olan bu ova tarım açısından oldukça elverişlidir.

Maddeler halinde özellikleri ;

• Rejimi düzensiz.
• Debisi ortalama 184 m³/sn .
• Enerji potansiyeli orta derece.
• Ulaşım yapılamaz.
• Açık havza

Yeşilırmak ve Özellikleri

Yeşilırmak

Sivas'ta bulunan Köse dağ eteklerinden doğan yeşil ırmak Karadeniz'deki Çarşamba ovasından denize dökülür. 519 kilometrelik uzunluğu ile Türkiye'nin en uzun nehirlerinden biridir. Çarşamba ovasıda Bafra ovası gibi delta ovadır. Yeşilırmak'ın binlerce yıldır biriktirdiği alüvyaller Çarşamba ovasını oluşturmuştur. Yağmur suları ile beslenen Yeşilırmak'ın rejimi düzensizdir. Enerji potansiyeli yüksektir üzerinde 4 tane baraj vardır. Eğimi fazla olduğu içi ulaşıma uygun değildir.

• Rejimi düzensiz.
• Debisi ortalama 121 m³/sn.
• Enerji potansiyeli orta derece
• Ulaşım yapılamaz.
• Açık havza

Çoruh Nehri ve Özellikleri

Çoruh nehri

Kaynağını Erzurum ili sınırları içerinde bulunan Mescit dağından alır. Erzurum'dan doğan çoruh nehri ülke sınırları aşarak Gürcistan'dan Karadeniz'e akar. Uzunluğu yaklaşık 376 kilometredir. Türkiye'in en hızlı, dünyanın ise en hızlı akan nehirlerinden biridir. Debisi Mayıs ayında 569 m³/sn'ye kadar çıkar. Bu özelliği ile rafting ve kano gibi su sporlarına çok uygundur. Debisi ve akış hızı fazla olduğundan dolayı enerji potansiyeli oldukça yüksektir. Yağışlarla beslenen Çoruh nehrinin rejimi düzensizdir.

• Rejimi düzensizdir.
• Debisi mayıs ayıda 569 m³/sn
• Enerji potansiyeli çok yüksek
• Ulaşıma uygun değil.
• Açık havza
• Aşındırma gücü fazladır.

Sakarya Nehri ve Özellikleri

Sakarya nehri

Uzunluğu 827 kilometre olup Türkiye'nin en büyük üçüncü nehridir. Afyondan doğup Sakarya iline bağlı olan Karasu ilçesinden Karadeniz'e dökülür. Elektrik potansiyeli yüksektir. Türkiye'nin en büyük santrallerinden Sarı yar ve Gökçe kaya santrali bu nehir üzerinde kuruludur.

• Rejimi düzensizdir.
• Debisi 300 m³/sn'ye çıktığı günler olmuştur ortalama debisi bilinmiyor.
• Enerji potansiyeli yüksektir.
• Ulaşımı uygun değil
• Açık Havza

Büyük Menderes ve Özellikleri

büyük menderes

Batı Anadolu'da yer alır. Afyona bağlı olan Dinar ilçesinden doğar. Aydın ilinden denize dökülür. Uzunluğu yaklaşık olarak 548 kilometredir. Denize döküldüğü yerlerde delta ovaları oluşturur. Bu ovalar tarım açısından oldukça verimlidir.

• Rejimi düzensiz.
• Enerji potansiyeli düşük
• Açık havzalı.
• Menderesler oluşturur.
• Eğimi azdır.
• Aşındırma gücü azdır.

Küçük Menderes ve Özellikleri

Batı Anadolu'da yer alır. Küçük menderes nehrinin kaynağı Bozdağlarıdır. İzmir'e bağlı olan Selçuklu ilinden denize dökülür. Yatak eğimi az olduğu için yavaş akar. 

• Rejimi düzensiz
• Enerji potansiyeli düşük
• Menderesler oluşturur.
• Açık havzalı.
• Aşındırma gücü azdır.
• Yatak eğimi azdır.