Türkiye'de Yeryüzü Şekillerinin Jeolojik Zamanlara Göre Oluşumu

Jeolojik zamanlar

Ülkemiz Afrika levhası ile Avrasya levhası arasında yer alır. Ülkemizin oluşumu ise Afrika levhasının, Avrasya levhasına doğru hareket etmesi sonucu iki levha arasında kalarak kıvrılma hareketi ile yükselmesi sonucu oluşmuştur. Afrika levhası ülkemizin doğusunda yer aldığı için Anadolu'nun Doğu bölgeleri daha fazla sıkıştırılmıştır. Ülkemizde batıdan doğuya doğru gidildikçe yükseltinin artması bu yüzdendir.

Birinci Jeolojik Zaman

  Birinci jeolojik zamanda yani paleozoik zamanda Türkiye'nin bulunduğu yerde Tetis denizi denilen bir deniz vardı. Yani Türkiye'yeyi oluşturacak olan kara parçaları Tetis denizinin derinliklerinde gömülüydü. Bu Tetis denizinin dibinde zamanla biriken tortullar kuzey ve güneydeki yani Avrasya levhası ile Afrika levhası tarafından sıkıştırılarak, kıvrılmaya uğratılmış ve Anadoluyu oluşturan ilk kara parçaları yeryüzüne çıkmıştır. 

   

  Tortul kavramını deniz dibindeki katı küçük parçacıklar olarak tanımlayabiliriz. Tortulların birikmesi olayına ise tortullaşma denir. Tortullar birikerek esnek yapılı, kıvrılmaya müsait büyük araziler oluşturur. Bu arazilerin bilimsel ismi Jeosenklinaldır.

İlk kara parçaları (büyülterek bakınız.)

  Bu zamanda Anadolu'da sıcak ve yağışlı iklim şartları etkili olmuş ve bunun sonucunda Anadoluyu oluşturan ilk kara parçaları üzerinde gür ormanlar yetişmiştir. Bu gür ormanlar ise kömür yataklarının oluşmasına neden olmuştur. Biliyorsunuz ki kömür yatakları organik malzemelerin (bitki vs.) havasız ortamda basınç altında kalması ile oluşur. Bu dönemde bitki atıkları, orojenez, yani dağ oluşumu hareketleri ile bir şekilde havasız ortama girerek basınç altında kalmışlar ve Zonguldak'taki kömür yataklarını oluşturmuşlardır.

  Yukarıda Anadoluyu oluşturan ilk kara parçalarından bahsetmiştik şimdi gelelim bu parçaların neler olduğuna. Marmara'daki Yıldız Dağları, Ege bölgesindeki Menteşe Yöresi, İç Anadolu'da Kırşehir çevresi, Doğu Anadolu'daki Bitlis Dağları, Akdeniz'deki Taşeli Platosu Anadoluyu oluşturan ilk kara parçalarıdır.

Bu dönemin en önemli özelliği Zonguldak'ta taş kömürü yatakları oluşmasıdır.

İkinci Jeolojik Zaman

İkinci jeolojik yani mezozoik zamanda, birinci zamanda oluşmuş olan kütleler sertleşmiştir (masif) . Bu sert kütleler rüzgarlar ve akarsular gibi dış kuvvetler etkisi ile aşındırılan tortullar Tetis denizi gibi denizlerde birikerek tortul araziler oluşmuştur. Daha sonra bu tortullar üçüncü jeolojik zamanda Alp - Himalaya kıvrımını oluşturacaklar. Yani bu dönene Alp - Himalaya kıvrımının hazırlık dönemi diyebiliriz. Bu dönem yaklaşık 170 milyon yıl sürmüştür. Ülkemizdeki Kuzey Anadolu Dağları ve Toros Dağları Alp - Himalaya kıvrım sisteminin içindedir.

Bu dönem hazırlık dönemidir.

Üçüncü Jeolojik Zaman

Üçüncü jeolojik yani neozoik zamanda  çok şiddetli kıvrılma ve kırılma hareketleri görülmüş. Alp - Himalaya kıvrımı oluşmaya başlamıştır. Dolayısıyla Alp - Himalaya kıvrımının bir parçası olan Kuzey Anadolu Dağları ve Toros Dağları oluşmuştur. Arap levhasının Anadoluyu sıkıştırması sonucu Anadolu toptan yükselmiştir ve çok sayıda fay hatları oluşmuştur. Dünyada ve Türkiye'de petrol, linyit, tuz yatakları oluşmuştur. Bu dönem yaklaşık olarak 80 milyon yıl sürmüştür.

Bu dönemde ;

• Alp - Himalaya kıvrımı oluşmuş.
• Kuzey Anadolu ve Güney Anadolu dağları (toros) oluşmuş.
• Anadolu yarım adası toptan yükselmiş.
• Petrol, linyit, tuz yatakları oluşmuş.

Dördüncü Jeolojik Zaman

  Dördüncü yani Antropozoik zamanda Türkiye bugünkü görünümünü kazanmıştır. Yükselme dönemi üçüncü zamanda başlayan Türkiye bu zamanda da yükselmeye devam etmiştir. Bu dönemde buzul devri yaşanmıştır. Buzullar 50. enlemlere kadar inmiştir. Buzul döneminden sonra iklim günümüz şartlarına doğru gelmiştir. Bugünkü Ege denizinin bulunduğu bölgedeki Egeid karası çökmüş ve Akdeniz'in suları bu çöküntüye dolarak Ege denizini oluşmuştur. Bu dönemde buzullar eriyerek deniz seviyesini yükseltmişlerdir bunun sonucunda da İstanbul ve Çanakkale Boğazları oluşmuştur. Böylece dışarıdaki denizlerle ve okyanuslarla hiç bir bağlantısı olmayan Karadeniz İstanbul ve Çanakkale boğazları ile bağlanarak bir deniz haline gelmiştir.

Bu dönemin en önemli özellikleri ; 

• İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluşumu.
• Karadeniz göl olmaktan kurtulup deniz haline gelmesi..
• Ege denizi oluşumu.

Türkiye genç oluşumlu bir kara parçası olduğu için arazisi yüksek ve engebelidir. Yer altı kaynakları ve volkanik araziler bakımından zengindir.